Reflectie-onderzoek: reflecteren – het fundament van succesvol leiderschap
Op het moment van schrijven van dit rapport leggen we ook de laatste hand aan ons nieuwste boek: Feedforward in Leiderschap. Zelfreflectie en reflecteren met je team zijn een belangrijke pijler in het boek. Experimenteren en leren vraagt om te kijken naar je eigen en elkaars kwaliteiten en gedrag en het effect daarvan. Zijn we de goede dingen aan het doen om het beoogde effect te bereiken? Of kunnen we beter alternatief gedrag inzetten om onze doelen te realiseren? En hoe dan?
In het boek bespreken we veel onderzoeken rond reflecteren en geven we praktische tips en acties. Toch ontbrak het nog aan inzicht over de mate waarin mensen reflecteren. Zowel individueel als samen met collega’s. Dat was de reden om in oktober 2020 een onderzoekje te starten onder relaties van Direction en het HPO Center. De belangrijkste resultaten zijn opgenomen in dit rapport.
Wat is reflecteren eigenlijk?
Definitie van reflecteren: Reflecteren is nadenken over het (eigen) functioneren om dit te verbeteren.
Handelen, puur op ervaring en routine, is achterhaald. Prof. drs. Philip Wagner ziet de complexiteit in en rondom organisaties versneld toenemen: “Dat heeft bijvoorbeeld te maken met transities op het gebied van digitalisering, duurzaamheid en veranderingen in de demografie, zoals vergrijzing. Bestuurders en professionals kunnen niet langer putten uit standaardoplossingen en ervaring. Dat maakt reflectie belangrijk. Mensen die niet reflecteren, vertonen oud gedrag en leren minder.”
Maar wat is reflectie eigenlijk precies? En waarom is het zo belangrijk? Wagner formuleert het als volgt: “Eigenlijk gaat het om afstand nemen van de dingen van de dag, waardoor er meer ruimte en inzicht ontstaat. Diegene die echt goed reflecteert, krijgt een dieper inzicht in de dingen die hem of haar bezighouden. En ook in de eigen persoonlijkheid en drijfveren.” Bovendien is jezelf in de spiegel kijken niet alleen noodzakelijk voor personen, maar ook voor organisaties. “Een valkuil is om altijd te vertrouwen op ervaring. Dan voeg je nooit iets nieuws aan jezelf toe.” Reflecteren is daarmee dus een onmisbaar onderdeel van het leren. “Het gaat om de verbinding van cognitieve, sensitieve en emotionele kaders zodat intenties, feiten en gedachten bij elkaar kloppen.”
Nadenken over het eigen functioneren is onlosmakelijk verbonden met succesvol leren. Alleen maar dingen doen zonder reflectie maakt dat je misschien heel hard je best doet (als een hamster hard rondrent in een hamster-rad), maar niet bereikt wat je wilt bereiken. Zelfreflectie maakt dat je je gedrag aan kunt passen. Dit kan in het begin ongemakkelijk voelen, maar net als sporten wordt het gemakkelijker en leuker naarmate je het meer doet.
Verbeteren vraagt om regelmatig in de spiegel kijken
Om succesvol te blijven moeten organisaties zich continue verbeteren. Actief leren steeds effectiever te worden in het realiseren van doelen, is dan ook essentieel.
Specifiek voor leidinggevenden: wil je echt leren nog beter leiding te geven aan je team zodat jullie teamdoelen optimaal gerealiseerd worden? Dan vraagt dat allereerst om regelmatig zo eerlijk mogelijk naar jezelf en je team te kijken. Krijgen de ‘juiste’ zaken de aandacht of laten we ons afleiden door ‘ad-hoc’ zaken? Halen we het beste uit elkaar? Wat speelt er? Wat zijn gewoontes en overtuigingen die verbetering of samenwerking aan teamdoelen in de weg staan? Laat ik als leidinggevende het juiste voorbeeldgedrag zien? En leer ik en leren we van wat niet werkt?
Dat zijn best uitdagende vragen om open en eerlijk met elkaar te bespreken. Het meest effectief is dan ook dat op een positieve manier met elkaar doen. Door vooral ook te kijken naar wat je en jullie al goed doen. Waar jullie kwaliteiten zitten en waar het net nog even beter kan. De afgelopen ruim 20 jaar deden we uitgebreid wetenschappelijk- en praktijkonderzoek. We leerden dat high performance individuen, teams en organisaties continu kijken naar wat er goed gaat én wat er beter kan. Dat zij regelmatig stil staan bij hun eigen rol als leidinggevende en bij de gedragingen in de groep. Dat kan een team of afdeling zijn, een management team of directie, een project of een gehele organisatie. Door zelfreflectie en reflectie met en op de gedragingen in je team bouw je aan een lerende mindset, nodig als fundament om samen gemeenschappelijke doelen te (blijven) realiseren. Je kunt niet gaan bouwen met elkaar en leren beter worden, zonder reflectie op hoe het nu gaat. Op meer of minder, wat er nodig is, high-performance gedrag. Als reflectie een vast onderdeel wordt bij jezelf en je collega’s, dan wordt met elkaar doelen bereiken en op een positieve manier samenwerken stukken eenvoudiger. Zelfreflectie en reflectie met je team is daarom niet iets eenmaligs. Ook als je met elkaar een gemeenschappelijk ambitie en doelen hebt geformuleerd, draagvlak daarvoor hebt en volop in de actie zit. Dan blijft reflectie op wat er goed gaat en wat nog net iets beter kan van groot belang.
Wanneer we met individuele leidinggevenden en teams werken en het hebben over reflectie, krijgen we regelmatig te horen dat dit maar weinig wordt gedaan. Het argument hierbij is dan meestal tijd. We laten ons vaak leiden door de ratrace van alledag. Nadenken over het (eigen) functioneren voelt als moeten vertragen en dat kost tijd en dat hebben we juist niet. Heel begrijpelijk en niet effectief.
Of leidinggevenden geven aan wel degelijk regelmatig te reflecteren. Zij doen dat echter vaak impliciet en delen hun reflecties niet met anderen.
High performing professionals hebben te allen tijde de langetermijnstrategie en doelen op het netvlies. Wat is er, met het oog op de lange
termijn, momenteel het belangrijkste om aandacht aan te besteden? Wat laat ik of wat laten we nu specifiek zien in gedrag en welk effect heeft dat? En is dat ook het beoogde effect of kan het beter? Excellente leidinggevenden weten dat, als je nu tijd investeert in reflectie, zich dat later in de tijd dubbel en dwars terugbetaalt. Zelfreflectie maakt dat je een betere leidinggevende wordt. Deze leidinggevende moedigen hun teams aan dit ook te doen. Expliciet reflecteren, dus reflecties hardop uitspreken en met elkaar delen ondersteunt het samen leren beter te presteren. Een zelf reflecterend team is een team dat zijn prioriteiten duidelijk heeft en bereid is om eventuele tegenslagen op te vangen en ook alternatief gedrag te gaan vertonen.
Succesvolle leiders reflecteren tussen alle drukke afspraken door. Tijdens het sporten. In gesprekken met collega’s. Vlak voor het slapen gaan. Niet soms, maar elke dag weer . Maar hoe zit het met de gemiddelde Nederlandse medewerker of leidinggevenden? De resultaten van ons onderzoek lees je in het rapport:
